«Ինչո՞ւ երեխան չիմանա, որ հայրենիքը ամենաթանկն է»

Մանկական գրականությունը մեծ պահանջարկ է վայելում: Էքզյուպերին, Թումանյանը մշտապես ամենապահանջված հեղինակներն են: Հայտնի հեքիաթները` գունեղ նկարազարդումներով, գունավորելու գրքերը նույնպես գրավում են գնորդներին: Իսկ արդյոք ուշադրության կենտրոնո՞ւմ են ժամանակակից հեղինակները, ի՞նչ գիտենք մեր կողքին ապրող մանկագիրների մասին: Ինչպիսի՞ն են նոր ստեղծվող գրքերը, հասնո՞ւմ են իրենց հասցեատերերին` փոքրիկ ընթերցողին: Այս և այլ հարցերի շուրջ զրուցել ենք մանկագիր, «Եթեր» շաբաթաթերթի պատասխանատու խմբագիր ԳԱՅԱՆԵ ԵՆԳՈՅԱՆԻ հետ:
Գայանե Ենգոյանը հեղինակ է բանաստեղծական երկու գրքույկի` «Երազբերուկ թզուկը» և «Այբուբենը մեր այգում»: Վերջինը «Ժողովրդական ընտրություն» անվանակարգում 2013-ին արժանացել է Orange մրցանակի և հրատարակվել որպես մրցանակակիր: Գրքի առաջաբանում մանկագիր Սուրեն Մուրադյանը նշում է. «Տարիներ առաջ Գայանե Ենգոյանը հրատարակեց իր մանկական բանաստեղծությունները, ժողովածուն խմբագրել էի ես` համոզված լինելով, որ հեղինակն օժտված է բանաստեղծական շնորհով: Եվ ես չսխալվեցի: Հաջորդ տարի Գայանե Ենգոյանը հանդես եկավ մանկական նոր բանաստեղծություններով, որոնք պարբերաբար տպագրվեցին «Եթեր» շաբաթաթերթում: Հեղինակի նոր բանաստեղծություններն աչքի են ընկնում հետաքրքիր ու թարմ մտահղացումներով, բանաստեղծական պատկերավոր մտածողությամբ»:

-Տիկին Ենգոյան, Սուրեն Մուրադյանը գրքի առաջաբանում նկատում է նաև, որ Ձեր ամեն մի բանաստեղծություն ուսանելի դաս է, դաստիարակչական խորհուրդ ունի: Ինքնաբերաբա՞ր է ստացվում, թե՞ դաստիարակչական, ճանաչողական խնդիր է դրվում ի սկզբանե:
-Նման խնդիր դրվում է. երևի այդպես պիտի լինի, եթե գրում ես մանուկների համար: Իսկ ես սկսել եմ գրել և գրում եմ մեր թերթի փոքրիկ ընթերցողների համար: Ճիշտ է, ստեղծագործել եմ շատ վաղ հասակից, երբ դեռ դպրոց չէի գնում: Մայրիկս նկատում է, որ ես քառատողեր եմ հորինում, ու գրի է առնում: Դպրոցական եղբորս հետ մանկական գրադարան եմ հաճախել. գրադարանի ամենափոքրիկ ընթերցողն էի: Այնտեղ էլ մի հանդիպման ժամանակ, որին ներկա էր Սուրեն Մուրադյանը, արտասանել եմ իմ բանաստեղծություններից: Նա իմ մասին փոքրիկ մի հոդված է գրել «Պիոներ կանչ» թերթում: Տարիներ անց մեր բարեկամությունը վերականգնվեց: Իսկ ես դպրոցից հետո այլևս չէի ստեղծագործում: Շատ տարիներ անց աշխատանքի անցա «Եթեր» թերթում, տարեցտարի թերթի էջերն ավելացան, ու մենք որոշեցինք մանկական էջ էլ ունենալ: Հենց «Զանգակ» էջի համար էլ գրեցի առաջին բանաստեղծությունները, որոնք հետո ամփոփվեցին երկու փոքրիկ ժողովածուում: ՈՒզում եմ, որ ամեն բանաստեղծություն ոչ միայն լավ տրամադրություն ստեղծի, պատկերավոր լեզու ունենա, այլև օգնի ճանաչելու, բացահայտելու աշխարհը. մի դեպքում երեխան կսովորի ծիածանի գույները, մյուս դեպքում` նոտաները, երրորդ բանաստեղծությունը կարդալով` կմտապահի մատների անունները:
-Մանուկների առօրյան, հոգեբանությունը արտահայտելու համար ի՞նչ է պետք. դիտել նրանց աշխա՞րհիը, մտնել այդ աշխա՞րհը, թե՞ պարզապես տարիների հետ չհեռանալ մանկությունից:
-Փորձում եմ չհեռանալ: Իհարկե, այսօր ուրի՜շ երեխաներ են ծնվում, բայց աշխարհընկալման նախնական փուլում նրանք էլ, կարծում եմ, ծաղկի բացվելով, զատիկի թռչելով, թռչնակի ծլվլոցով հիացող փոքրիկներ են: Ես ուզում եմ այդ աչքերով նայել աշխարհին, նրանց հետ շարունակել զարմանալ: Ինչքա՞ն է հաջողվում` չգիտեմ, բայց եթե երեխաները հաճույքով լսում են, կարդում, երբեմն անգիր սովորում, մտածում եմ, որ ինչ-որ բանում հաջողել եմ: Առաջին գիրքս ձևավորել են Գեղագիտության ազգային կենտրոնի սաները: Եթե բանաստեղծությունը դուր չգար, 6-7 տարեկան երեխան հազիվ թե ստիպողաբար ինչ-որ բան նկարեր: Ես սիրում եմ նաև աննկատ հետևել երեխաների խաղին ու խոսքին, և կան բանաստեղծություններ, որ հենց փոքրիկների խոսքից են ծնվել, նվիրված են կոնկրետ մարդկանց: Մեծ թվով բանաստեղծություններ գյուղի մասին են ու էլի ծնվել են անմիջական տպավորություններից. մանկությանս տարիներին հաճախ եմ մեկնել գյուղ` տատիկ-պապիկիս մոտ, և վերջին տարիներին էլ շատ ժամանակ եմ անցկացրել գյուղում գտնվող մեր ամառանոցում: Այդ գործերը կարդալով` քաղաքում ապրող երեխաները կճանաչեն, կսիրեն գյուղը, գյուղում ապրող փոքրիկներն իրենց շրջապատող երևույթներին, իրենց առօրյա զբաղմունքներին կնայեն փոքր-ինչ այլ հայացքով:
-Սուրեն Մուրադյանը ցավով նշում է, որ վերջին տարիներին ստեղծվել է մի անհանգստացնող իրավիճակ: Մեջբերում եմ. «Խիստ պակասել է մանկագիրների թիվը: Այս իմաստով մենք պետք է սիրով ու հոգատարությամբ շրջապատենք այն մանկագիրներին, ովքեր ունեն աստվածատուր շնորհ, թարմ մտածողություն, ստեղծագործական հուսալի հեռանկարներ: Գայանե Ենգոյանը հենց այդ հուսատու մանկագիրներից է»: Որքանո՞վ է անվանի մանկագրի այս հորդորը իրագործվում: Ինչպե՞ս են, օրինակ, Ձեր գործերը հասնում մանուկ ընթերցողին:
-Հիմնականում «Եթեր» թերթի միջոցով: Սիրով ընթերցում են նաև հարազատներիս, ընկեր-ընկերուհիներիս երեխաները, թոռնիկները: Գրախանութներում շատ քիչ են վաճառվում: Կարծում եմ` պատճառն այն է, որ հեղինակին չեն ճանաչում: Հիմնականում նվիրում եմ: Երբ լույս տեսավ երկրորդ գրքույկը, շնորհանդես կազմակերպեցինք Գեղագիտության ազգային կենտրոնում` ի նշան առաջին գրքույկի ստեղծման ժամանակ ծնված բարեկամության: Հետաքրքիր կապ կա Գեղարքունիքի մարզի Կարմիր գյուղի հետ, որը հայրիկիս ծննդավայրն է: Տեղի դպրոցի աշակերտները «Այբուբենը մեր այգում» բանաստեղծությունն ընդգրկել էին իրենց «Այբբենարանի» հանդեսի ծրագրում: Ես հանդիպել եմ նրանց հետ, գրքեր նվիրել: Այս տարի ինձ համար հաճելի անակնկալ էր ընկերներիս` Պրահայի հայկական դպրոցի հիմնադիր, «Ազատություն» ռադիոկայանի թղթակից Արմեն Քոլոյանի և նրա կնոջ` լրագրող Շուշան Ղազարյանի նախաձեռնությունը. դպրոցի տնօրենությունը «Այբուբենը մեր այգում» գիրքը որպես Ամանորի նվեր բաժանեց սաներին: Շատ լավ նախաձեռնություն էր «Գրքախառնությունը», որին, ափսոս, չկարողացա մասնակցել: Հավանաբար, նման միջոցառումներ պետք է հաճախ կազմակերպվեն և ավելի մեծ սրահներում, որ գիրքը տեղ հասնի:
-Կարծում եմ` դրական եք վերաբերվում նաև գրական մրցույթներին:
-Այո, եթե Orange մրցույթի շրջանակում գիրքս չտպագրվեր, ես չգիտեմ, թե այն երբ կներկայացնեի ընթերցողի դատին:
-Եթե մանկագիրները քիչ են, մանկական գրականության պահանջարկը` շատ, կարծում եմ, բազմազանությունը, նոր անունները պիտի գրավեն ընթերցողին: Մինչդեռ գիրքը հրատարակելու խնդիր կա նաև:
-Մեր թերթում, նաև մանկապատանեկան այլ պարբերականներում ճանաչված մանկագիրները ներկայացվում են, նրանք մեր լավ բարեկամներն են: Նոր հեղինակներ բացահայտելու հարցում, կարծում եմ, պետք է նախանձախնդիր լինեն մանկական հրատարակչությունները, երևի թե ժամանակ առ ժամանակ պիտի մրցույթներ կազմակերպեն: Եթե մանկական գիրքը նկարազարդ, գունեղ չլինի, չի գրավի երեխային: Այդպիսի գիրք տպագրելը մեծ ծախսեր է պահանջում, և ոչ մի երաշխիք չկա, որ հետո կկարողանաս իրացնել:
-ՈՒնե՞ք ժողովածուներ, որ հրատարակության են սպասում:
-Պատրաստ է մեր այբուբենին նվիրված նոր գրքույկ: Ես իսկապես ուզում եմ, որ երեխան այբուբենն իր առաջին թոթովանքից իմանա: Գրել եմ «Առաջին դասարանցին» բանաստեղծությունը, որի փոքրիկ հերոսը, պատրաստվելով «Այբբենարանի» հանդեսին, փորձում է ընտրել իր ապագա մասնագիտությունը՝ այբուբենի ամեն տառով մի մասնագիտություն թվարկելով: ՈՒնեմ անտիպ շարք, որի ամեն քառյակ կամ ութնյակ սկսվում է այբուբենի հերթական տառով, և տվյալ բանաստեղծության մեջ հենց այդ տառով սկսվող հնարավորինս շատ բառեր են գործածվում.
-Ո՞Ւր են գնում ուլիկները
ուրախ-ուրախ:
-Հյուր են գնում ուլիկները
առավոտ վաղ:
Սարի ուսին` ուռենու
տակ, տունն է այծի:
Հենց նրան են ուլիկները
գնում այցի:
Բանաստեղծական այս հնարքին շատերն են դիմել և, կարծում եմ, որքան շատ, այնքան լավ: Մտադիր եմ այդ գործերը միավորել «Այբբենարանի հանդես» ժողովածուում: 2016-ին կապիկների մասին շարք էի գրել, այս տարի արդեն աքաղաղի մասին շարք ունեմ.
«2017-ը աքաղաղի տարի է,
Աքաղաղի ծուղրուղուով
բացվող օրը բարի է...»:
Մտածում եմ` ըստ արևելյան օրացույցի, ամեն տարվա տիրոջը նվիրված բանաստեղծական աշխույժ, ճանաչողական շարքեր գրել:
-«Այբուբենը մեր այգում» գիրքն ավարտվում է սիրո պատմությամբ` «Թիթիզն ու Միթիզը» բանաստեղծությամբ: Կարծում եմ` պատահական չէ ընտրությունը:
-Թզուկներն իմ սիրելի կերպարներն են: Առաջին գրքույկս կոչվում է «Երազբերուկ թզուկը»: Միթիզը իմ հեքիաթի մի թզաչափ հերոսն է: Թիզը բառը ես տեսա նաև «թիթիզ» բառում ու մտածեցի դարձնել զույգ` Թիթիզ-Միթիզ: Ամեն հեքաթ ի վերջո նաև սիրո պատմություն է: Թիթիզի ու Միթիզի պատմությամբ երեխան կիմանա, որ մարդիկ հանդիպում են, ճանաչում, սիրահարվում, կիմանա նաև, թե ինչ արժանիքների համար կարելի է սիրել:
-Գրքում կան բանաստեղծություններ հայրենիքի պաշտպանության, Արցախյան ազատամարտի մասին («Տիգրանի երազանքը», «Արցախի վեհ թագուհին»): Այս թեմաներին պե՞տք է ծանոթացնել մանկուց: Կարծես ապրիլյան դեպքերից հետո վերարժևորեցինք մեր պայքարը, ազատամարտը, սերունդներին կրթելու կարևորությունը:
-Կան էլի բանաստեղծություններ, որոնք գրքույկում ընդգրկված չեն, բայց թերթում տպագրվել են` «Մեր հաղթանակների մայիսը», «Փոքրիկ Արեգի մասին» բանաստեղծությունները: Արեգի ծնողները դերասաններ են, հաճախ են նրան թատրոն տանում, երազում են, որ նա էլ դերասան դառնա, բայց.
Փոքրիկ Արեգը հենց որ լավ
խոսի
Հայրիկ-մայրիկին անպայման կասի.
-Գնդապետ պապիս անվախ թոռնիկն եմ,
Հայոց բանակի քաջ
զինվորիկն եմ:
Նկատած կլինեք` 3-4 տարեկան երեխաները շքերթի ժամանակ ի՜նչ հիացմունքով են նայում զինվորներին, ռազմական մեքենաներին: Մեր զինվորներն իրենց կյանքի գնով ապահովում են մեր խաղաղ կյանքը: Ինչո՞ւ երեխան չիմանա, որ հայրենիքը ամենաթանկն է, որ հայրենիքի պաշտպանությունը բոլորիս պարտքն է:

Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ